از رنگ خون بر در یک گالری تا تعطیلی شش‌ماهه

نرگس کیانی: حوزه هنرهای تجسمی هم‌چون دیگر حوزه‌ها؛ سینما، تئاتر، موسیقی و کتاب تحت تاثیر آن‌چه در شش‌ماهه دوم سال ۱۴۰۱ رخ داد قرار گرفت. تاثیراتی که از جمله آن‌ها می‌توان به تعطیلی دنباله‌دار گالری‌ها، لغو رویدادهایی چون نهمین دوره «ده روز با عکاسان» و نهمین «دوسالانه ملی مجسمه‌سازی تهران» و ناتمام ماندن بیست‌ونهمین جشنواره هنرهای تجسمی جوانان ایران اشاره کرد. تاثیراتی که از آن‌ها گریزی نبود، چرا که اتفاقاتی رخ داد که نه تنها هنرهای تجسمی و اساسا فرهنگ‌وهنر را تحت تاثیر قرار داد که بر تک‌تک شئونات زندگی ایرانیان نیز تاثیرگذار بود. خروجی یا محصول هنرهای تجسمی در سال ۱۴۰۱، آن‌چنان مطلوب نبود که بتوان تمجیدش کرد یا قدمی رو به جلو خواندش، این جمله‌ای نه از سر احساس که براساس مستندات است. ضمن این که اساسا سال گذشته را به واسطه اتفاقات رخ داده در شش‌ماهه دوم آن، برای هنرهای تجسمی نه ۱۲ ماه که تنها شش ماه نخست سال باید دانست.

حراج تهران و سوال‌های بی‌پایان

شانزدهمین حراج تهران با عنوان «هنر معاصر ایران» در حالی جمعه ۱۰ تیر برگزار شد که با اضافه شدن بند سؤال‌برانگیز «حراج هیچ‌گونه مسئولیتی در خصوص اصالت اثر هنری ارائه‌شده ندارد»، تردیدهایی درباره «اصالت آثار» شکل گرفت. حراج شانزدهم تهران با رقم فروش ۷۸ میلیارد و ۱۰۰ میلیون تومان به کار خود پایان داد. این رقم در مقایسه با حراج چهاردهم که با همین عنوان و فروش نهایی ۴۲ میلیارد و ۷۱۸ میلیون برگزار شده بود، با رشد در فروش آثار همراه شد.

بیشتر بخوانید:

حراج تهران؛ بدون مسئولیت با درآمد میلیاردی

در شانزدهمین حراج تهران، «شکار سیمرغ» رضا درخشانی با تکنیک مواد روی بوم با قیمت نهایی هشت میلیارد تومان فروش رفت. این اثر در سال ۱۳۹۵ خلق شده بود. مجموعه شکار در واقع گستره جست‌وجوی عصری و محتوایی رضا درخشانی در نگارگری ایرانی است که همواره یکی از منابع الهام آثار او بوده است. فروش رفتن اثری با عنوان «عروسک» متعلق به سیامک عزمی در پشت صحنه حراج شانزدهم موجب شد این دوره از حراج تهران با به فروش رفتن تمامی ۱۲۰ اثر ارائه شده، به کار خود پایان داد. این اثر که بین ۴۰۰- ۶۰۰ میلیون تومان تخمین زده شده بود، از آن جهت که رقابتی برای آن وجود نداشت، نه در جمع خریداران؛ بلکه در پشت صحنه و به قیمت کمینه، یعنی ۴۰۰ میلیون تومان به فروش رسید.

حشرات زیر قاب عکس‌های خانواده بکر

نمایشگاه مینی‌مالیسم و کانسپچوال آرت در موزه هنرهای معاصر اگرچه از اول تیر ۱۴۰۱ با ۱۲۰ اثر از ۳۴ هنرمند جهانی در معرض دید قرار گرفت اما وجود دو سوسک کوچک در قاب عکس چند ده هزار دلاری «برند و هیلا بکر» بود که باعث دست‌به‌دست شدن تصاویری از این نمایشگاه در فضای مجازی شد. آثار ارائه‌شده در این نمایشگاه که از گنجینه موزه هنرهای معاصر بود و بعد از دهه‌ها برای اولین بار نمایش داده‌ شد آن‌قدر خبر و حاشیه نداشت که تصویر حشراتی که در قاب و زیر شیشه این عکس در حال حرکت بودند، داشت. اگرچه که اتفاق نادری بود اما بعضی از کارشناسان هنری گفتند چون داده‌ها و اطلاعات موزه هنرهای معاصر در دسترس نیست نمی‌توان با قطعیت گفت که آیا این اتفاق یک پدیده نادر است یا یک مسئله و بحران در موزه‌داری.

گنجینه‌ موزه هنرهای معاصر هم‌زمان با تغییر رویکردهای جهانی به صنعت توریسم، موج تأسیس موزه‌های جهانی و خرید آثار هنری، به شکل دقیق گردآوری شد تا به‌مرور جریانات هنر مدرن و گفتمان‌های آوانگارد هنری که در دهه ۷۰ میلادی شکل گرفتند بپردازد. آثاری که قرار بود جایگاه فرهنگی و هنردوستی ایرانیان را در کانون توجه جهانیان قرار دهد و زمینه رشد گفتمان‌های هنری در کشور را فراهم کند. از سوی دیگر این آثار پس از رشد تصاعدی قیمت نفت، به‌عنوان یک سرمایه‌گذاری، از پول ملت ایران خریداری شدند و با ارزش‌افزوده‌ای که در ۴۵ سال گذشته داشته‌اند، از سوی برخی از کارشناسان به‌عنوان مهم‌ترین سرمایه‌گذاری ایران، پس از ملی شدن صنعت نفت، از آن یاد می‌شود. براساس اعلام دانا استاین، مشاور هنری موزه که مسئول خرید بخش اصلی آثار جمع‌آوری‌شده برای موزه هنرهای معاصر بود، کل مبلغ هزینه شده برای این گنجینه مبلغی در حدود ۴۰ میلیون دلار اعلام شده اما بر اساس تخمین UBS (یونیون بانک سوئیس) در سال ۲۰۱۴، گنجینه این موزه حدود ۱۰ میلیارد دلار ارزش‌ دارد.

بیشتر بخوانید:

۱۰ میلیارد دلار از تاریخ هنر جهان بدون بیمه زیر پای حشرات

برشماری برخی از زوایای ارزش مادی و معنوی موزه هنرهای معاصر تهران به‌خوبی نشان می‌دهد که اهمال صورت گرفته در مورد آثار موزه چه فاجعه عمیقی است و همین موجب طرح سوالاتی از این دست شد که آیا پیدا شدن دو حشره و تخم‌های آن‌ها پای عکسی از «برند و هیلا بِکر» را باید مرتبط به کم‌کاری امروز مسئولان موزه دانست؟ یا هجوم حشرات به آثار موزه هنرهای معاصر، نه حاصل مدیریت امروز یا دولت‌های پیشین، بلکه محصول نبود نگاه درست به داشته‌های ملی است؟

ناتمام ماندن جشنواره تجسمی جوانان

شهریور ۱۴۰۱ بود که بیست‌ونهمین جشنواره هنرهای تجسمی جوانان ایران در ۱۱ رشته ارتباط تصویری (پوستر)، خوشنویسی، سفال و سرامیک، عکاسی، کاریکاتور و کارتون، مجسمه‌سازی، طراحی، نقاشی، نگارگری شامل نقاشی ایرانی، گل و مرغ، تذهیب و رسانه‌های هنری جدید شامل ویدئو آرت، چیدمان و هنر محیطی به دبیری محمدمهدی رحیمیان در تهران برگزار شد.

جلسات کارگاهی این رویداد که ویژه جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله بود طی سه روز در اردوگاه شهید باهنر برگزار شد. در این دوره جشنواره، رقابتی در کار نبود. بنابراین با پایان کارگاه‌های حضوری، کار هنرجوها تمام نشد و قرار بود با راهنمایی اساتید کارگاه‌ها، آثار خود را تکمیل کنند تا آذرماه ۱۴۰۱ در قالب یک نمایشگاه، این آثار به نمایش درآیند اما اتفاقات و شرایط پیش آمده، سبب شد بخشی از خروجی جشنواره جوانان نیز ناتمام بماند. این در حالی بود که این دوره از جشنواره هنرهای تجسمی جوانان ایران، دوره‌ای مقبول به نظر می‌رسید و نشان از تغییر در روش‌های اجرایی پیشین داشت. اگرچه هر پوست‌اندازی، عوارض و هزینه‌هایی دارد اما در نگاهی کلی، نتیجه این تحول می‌خواست پاسخ به همان نیازی باشد که جامعه تجسمی ایران احساس می‌کرد؛ دغدغه‌مندی نسبت به وضعیت حال و زمانه حاضر.

حذف جایزه، الزام و توجه به ایده‌مندی، برخورد کیوریتورال به تولید مجموعه و نه تک‌اثرهای تصادفی، مساله‌محوربودن، تشویق روح پژوهش میان جوانان شرکت‌کننده برای تولید مجموعه کارهایشان، الزام پیشینه‌های تحقیقاتی برای تراش دادن ایده‌ها و نزدیک شدن به شیوه‌ای بیانی حاکی از فردیت هنرجو از مهمترین ویژگی‌های بیست‌ونهمین جشنواره هنرهای تجسمی جوانان ایران بود که اهمیت مسیر را بیش از نتیجه پایانی می‌دانست هرچند خروجی‌اش در پی اتفاقاتی که در شش‌ماهه دوم سال رخ داد ناتمام ماند.

رنگ قرمز بر درِ «اُ» پس از تعطیلی طولانی‌مدت

در حالی که حدود دو ماه از تعطیلی گالری‌های خصوصی در پی اتفاقات رخ‌داده می‌گذشت، گالری «اُ» جمعه ۱۳ آبان با افتتاح نمایشگاه «مژگان/بیرون» فعالیت‌های خود را آغاز کرد. این اتفاق با واکنش منفی برخی مخاطبان و بعضی اهالی هنر مواجه شد تا جایی که شخصی با پاشیدن رنگ قرمز روی در ورودی این گالری نسبت به این تصمیم اعتراض کرد. نمایشگاه گروهی «مژگان/بیرون» شامل آثار آیلار دستگیری، سرمیناز بارسقیان و نوشین عسکری بود و در بخشی از بیانیه آن چنین آمده بود: «در این مجموعه، هنرمندان در همکاری با یکدیگر ایده‌ قاب را در مدیوم‌های مختلف طراحی، نقاشی، مجسمه و ویدئو بررسی می‌کنند و با اشاره به موجودیت قاب، بر تئاتری بودن مدیوم‌ها و سوژه‌ آثار خود تاکید می‌کنند.» این نمایشگاه پس از اعتراض صورت گرفته همچنان در معرض تماشا قرار گرفت و هرچند پس از آن، چند نمایشگاه دیگر افتتاح شد اما انتخاب نخست گالری‌داران در شش‌ماهه دوم سال ۱۴۰۱ همچنان نمایشگاه مجازی و نشان دادن آثار هنرمندان در سایت نمایشگاه بود.

دوسالانه نگارگری در دومینوی لغو رویدادها

در شرایطی که تعداد رویدادهای سالانه هنرهای تجسمی نسبت به دیگر هنرها کم‌تر است و هنرمندان هرساله، در شرایط معمولی، در انتظار برگزاری روتین رویدادهایی چون «ده روز با عکاسان» یا دوسالانه‌های هنری هستند، این اتفاق در سال ۱۴۰۱ رخ نداد. علیرغم معرفی شورای سیاستگذاری و دبیر نهمین رویداد «ده روز با عکاسان» و اعلام قبلی مبنی بر برگزاری آن در مهر و آبان، این رویداد در سال ۱۴۰۱ برگزار نشد. همچنین نهمین «دوسالانه ملی مجسمه‌سازی تهران» در پی عدم رغبت انجمن هنرمندان مجسمه‌ساز ایران، رنگ برگزاری به خود ندید. در میانه دومینوی لغو رویدادها و در روزهای پایانی سال ۱۴۰۱ بود که یازدهمین «دوسالانه نگارگری ایران» افتتاح شد. دوسالانه‌ای که تا فروردین ۱۴۰۲ ادامه خواهد داشت. این دوسالانه با نمایش ۲۲۱ اثر از ۱۵۲ هنرمند در گرایش‌های تذهیب، نگارگری، گل و مرغ و طراحی نگارگری برگزار شده است. از میان ۲۲۱ اثر، ۷۷ اثر از ۵۵ هنرمند در گرایش تذهیب، ۲۳ اثر از ۱۲ هنرمند در گرایش طراحی نگارگری، ۶۳ اثر از ۴۳ هنرمند در گرایش گل و مرغ و ۵۸ اثر از ۴۰ هنرمند در گرایش نگارگری، روی دیوار رفته است.